حتی امروز با این‌همه‌ امکانات، تهیه‌ی آمار کاملا دقیق از مردم یک شهر کار بی‌نهایت سختی است. آماری که فقط محدود به شماره‌ی آدم‌های موجود در شهر نباشد بلکه داده‌های دیگر را هم پوشش بدهد. صدوهفتاد سال پیش، به دستور ناصرالدین شاه، میرزا عبدالغفار نجم‌الدوله مامور تهیه‌ی چنین آماری از دارالخلافه‌ی طهران می‌شود. او با دقیق‌ترین و تجربی‌ترین روش‌های آماری در طول دو ماه کار را به سرانجام می‌رساند و به گفته‌ی خودش با توجه به امکانات موجود اعداد و ارقامی به دست می‌دهد که دقیق‌ترین اعداد و ارقام ممکن است. آنچه در ادامه می‌خوانید بخش نخست گزارش این سرشماری است از زبان خود عبدالغفار. بخش دوم گزارش آمار تفکیکی محله‌ها است. با توجه به اوضاع و احوال تهران ناصری، رسیدن به این اطلاعات و بیرون کشیدن حرف راست از زبان مردمی که به دولتیان و آمارگیران مشکوک‌اند نیازمند دقت و پشتکار و حوصله‌ای خارج از حد تصور بوده است. ... ادامه نوشته

سال‌‌های پس از سقوط رضاشاه تا ملی شدن صنعت نفت پرماجرا و پرآشوب است. نشریات و احزاب و افراد فراوانی در اینجا و آنجای کشور به ویژه در تهران نظریات‌شان را آزادانه بیان می‌کنند و تنور یارگیری‌های سیاسی و اجتماعی حسابی داغ است. بحث‌های سیاسی در کافه‌ها و دفاتر احزاب و باشگاه‌‌ها و کوچه و خیابان‌ها و میادین شهر شب و روز در جریان است. هر روز جایی میتینگ است و جایی رژه و جایی تظاهرات و قدر‌ت‌نمایی خیابانی. روس‌ها و انگلیس‌ها عملا همه‌کاره‌ی کشورند و شاهِ تازه ‌بر ‌تخت‌نشسته هنوز جوان و بی‌تجربه است. در این میان، ماموران شهربانی به صورت ناشناس لابلای جمعیت در همه‌جا از مسجد تا کافه حضور دارند و گزارش دیده و شنیده‌ها و شایعات را برای مافوق‌ها مخابره می‌کنند. متنی که در ادامه می‌خوانید تعدادی از گزارش‌های به‌جامانده از ماموران شهربانی است از جای‌جای تهران در دهه‌ی پرهیاهوی بیست، دهه‌ای رهاشده از اختناق دوره‌ی رضاشاهی و آماده برای ورود به دهه‌ای دیگر که با شکست جریان ملی شدن نفت و سقوط دولت مصدق به اختناقی دیگر می‌انجامد. ‌ ... ادامه نوشته